Via Barolo, Barbaresco & Monferrato naar Varigotti

De professionele prikkel zit in het bezoek aan twee wijnboeren die we tijdens Vinitaly hebben ontmoet: Maurizio van Val Liberata uit Monferrato, hij maakt een wijn van de rode slarina-druif en Ezio Cerutti uit Asti, hij maakt een stille, droge moscato. En natuurlijk wilde ik ook onze eigen Piemontesi graag zien: Nicoletta, Francesco en Severino. Maar er komt meer op mijn pad…. Uiteindelijk krijg ik een weekend strand, en een zeer inspirerende vijfdaagse wijngaard.

Gelijk na aankomst, dinsdagmiddag bezoek ik een producent in Barolo, met kelder bovenop de Canubbi wijngaard. Een familiebedrijf, voornamelijk door de vrouwen geleid. Ik word ontvangen door Federica die verkoop en marketing doet. We maken eerst een kleine wandeling door de wijngaarden. De abnormaal hoge temperatuur van de week daarvoor (rondom de 40 °C) heeft hier en daar trosjes druiven verbrand. Ter bescherming tegen de zon zijn de planten nu met kaolin bespoten. Daarna gaan we de wijnen proeven.  Eerst arneis, pittig zuur, droog en mineraal, gevolgd door de voor mij onbekende witte nascetta (ook heel fris maar wat complexer en eleganter), en daarna dolcetto, Langhe Rosso en verschillende baroli eindigend met Canubbi. Een mooie en indrukwekkende serie, maar moeilijk om direct te zeggen of de wijnen bij ons passen. Ik krijg een monster Langhe Rosso en Barolo uit Novello mee.

Toevallig eet ik die avond in het restaurant ernaast. Een andere tak van de familie is er eigenaar. Het is redelijk sjiek met een groot terras en prachtig uitzicht op La Morra. Indrukwekkend. Maar het is niet helemaal de sfeer die ik in mijn eentje zoek. Een tafel naast me schuiven zeven mannen aan. Ik wil hun gesprek niet horen, maar dat is bijna onmogelijk. De voertaal is Engels en dat is duidelijk niet hun moers taal. Twee Italianen proberen buitenlandse klanten in te pakken en de ene na de andere dure fles wordt geopend. Vanzelfsprekend begeleid door exquise gerechten. De lucht lijkt verzadigd met geld, machogedrag en testosteron. Ik besluit mijn kopje thee op het lager gelegen terras te nemen om zo nog even rustig van het uitzicht op La Morra te genieten.

Voor de volgende dag is het me gelukt een afspraak met Flavio Roddolo te maken. Hij staat al lang op het verlanglijstje. Ik heb ooit gelezen dat zijn wijnen door vin vature- liefhebbers op handen worden gedagen. We hebben zijn dolcetto en barolo in restaurants geproefd, en die waren spannend….  Flavio heeft wijngaarden in het zuiden van Barolo bij Monforte, net op de grens met Dogliani. Bij een Barolo-wijnboer beoordeel je automatisch of je met nieuwe of oude school te maken hebt. Foeders of barriques. Sloveens of Frans eikenhout. Tegenwoordig zie je vaak een mix. De nieuwe generatie maakt eigen keuzes. Maar de interpretatie van Flavio is opmerkelijk: in een oude koude vochtige kelder staat een hele rij oude barriques…  Old new school. De wijnen rijpen er lang alvorens gebotteld te worden. De nebbiolo en barolo 2011 zijn pas net uit…. Flavio gebruikt wel sulfiet, op de most, en na het oversteken als voor het bottelen en vindt zichzelf dan ook geen vin naturel producent. De wijnen zijn heel puur, en door een lange schilinweking ook stevig, ze hebben veel structuur. De dolcetto is misschien de meest toegankelijke. Flavio legt uit dat dit voor hun altijd de belangrijkste druif is geweest. Dit was de wijn die dagelijks werd gedronken. Nebbiolo was voor bijzondere gelegenheden. We sluiten de proeverij af met een 2011 Barolo Ravera, de wijngaard kennen we van Principiano. Ravera geeft in de regel een zeer elegante wijn. Terwijl Flavio Roddolo met de lange extractie en opvoeding de wijnen robuust maakt. Contrasterend. Maar ook verhelderend om zo de invloed van de wijngaard en wijnmaker te kunnen proeven. Ik koop een fles dolcetto en nebbiolo voor thuis.

De kelder van Roddolo zit in Monforte net op de grens met Dogliani. Van daaruit kun je het torentje van San Fereolo waar Nicoletta Bocca zit bijna zien. Nicoletta is druk met haar nieuwe wijngaarden in Rocca Cigliè. Ze laat me de Vigne Dolci (van daar) naast de Valdibà proeven, en legt uit dat ze zo gecharmeerd is door de finesse en elegantie van de nieuwe, waar veel bekende huizen nu wit aanplanten. De wijnen van Valdibà zijn steviger, kruidiger. Ik ben aan de smaak van Valdibà gewend en heb daar vooralsnog een lichte voorkeur voor, maar hier is wederom de invloed van de wijngaard en de hand van de wijnmaker te proeven.

Donderdag ga ik naar Barbaresco. Vanuit Barolo via Alba naar Treiso. Ik ben onder de indruk van de lange steile hellingen vol wijnranken en probeer ze te definiëren. Ze lijken op die van Barolo (bij Monforte)… Toch zijn ze anders. Het is het licht. De grond is er witter, lichter van kleur. Ik heb nog een half uurtje en ga in Treiso op zoek naar een cappuccino. Op het dorpsplein staan twee gigantische moderne Wine Bars die vloeken naast het mooie oude kerkje. Verderop in de straat staat voor de tabaccaio een tafeltje en ik besluit daarnaartoe te gaan. Twee oude dames bestieren de tent waar je naast koffie en sigaretten ook kunt gokken en de krant kopen, dat voelt een stuk authentieker. De koffie is heerlijk en ik vraag ze waar ik het best tussen de middag kan eten. Bij ons natuurlijk, hiernaast is onze Trattoria Risorgimento.

Mijn wijnafspraak blijkt op een van de twee gloednieuwe resorts te zijn… Ik word allerhartelijkst en gastvrij door zoon Alessandro ontvangen, wij hebben hem in Amsterdam ontmoet, waar hij vertelde dat ze in omschakeling zijn naar bio. We bewonderen eerst de wijngaarden. Twaalf hectares rondom het domein. Dit moet allemaal top-grond zijn. Bodem van grijze mergel bedekt met zand. Vandaar het licht. De meeste wijnen komen hiervandaan. Maar ze kopen ook druiven. De gasten van het resort willen niet alleen maar rood drinken maar ook wit en rosé…. Wanneer het biocertificaat komt is nog niet bekend, voorlopig zijn ze aangesloten bij The Green Experience. Een Piemontees keurmerk voor duurzaam werken, met garantie voor: duurzaamheid, biodiversiteit, esthetiek, respect voor de bodem, geen chemie tussen de wijnranken, gezaaide bloemen en kruiden, verspreiding van insecten indien nodig, plaatsen van vogelhuisjes, respect voor de consument, en traceerbaarheid. E cosi via… Een hele lijst. Maar echt bio is nog te moeilijk…. De vonk springt niet over. Ik krijg een nebbiolo en Barbaresco mee.

Ik lunch bij het restaurant van de dames, ze hebben niets te veel gezegd. Een klassieke Italiaanse trattoria, de tafels binnen gedekt met linnen, met deze warmte eet je vanzelfsprekend niet buiten. De professionele  ervaren ober noteert zonder een spier te vertrekken mijn ingewikkelde eetwensen, overlegt met de keuken en komt terug met koel water en grissini en zegt dat het goed komt. Terwijl ik wacht bel ik om afspraak voor net na de lunch te maken. Op de heenweg had ik een bordje biologische wijn zien staan wat mijn nieuwsgierigheid had gewekt. Het zal een beetje proppen worden met de tijd want ik heb vanmiddag twee afspraken staan.  De lunch is delizioso. Ik heb uit de kaart gekozen wat ik mocht eten en gevraagd of ze daar een salade van konden maken. Dat is goed gelukt. Op de rekening staat slechts een contorno…. Ik schaam me een beetje. Maar de ober stelt me gerust: reizigers moet je goed verzorgen, ik ben blij dat het naar je zin was.

Het bezoek aan de bio-boer is de moeite waard. Ze blijken al 25 jaar biologisch te werken, maar nu pas op te gaan voor het certificaat. Hier zijn ze wel echt in conversione. De wijnen bevallen en de prijzen zijn goed. Ik neem monsters mee. Later thuis zal blijken dat ze het net af moeten leggen tegen de barbaresco en langhe nebbiolo van een andere producent. Peccato.

Ik sjees naar Neive, naar Marina, inmiddels anderhalf uur te laat. Het laatste stuk van de route laat geen hoge snelheden toe… Los grint op zand, bochten, een pittige hellingsgraad: een sportieve weg… Het geeft tijd de gedachten op de wijnen van Punset te zetten. We hebben ooit eens de langhe rosso Neh en de barbaresco aangeboden. Ze hoort bij de eerste biologisch gecertificeerde Piemontese wijnproducenten. En haar wijnen zijn ok. Helaas springt ook nu de vonk niet over. Beide barbaresco’s zijn zonder meer goed, maar om het dure werk te verkopen heb je ook een werkpaard in de vorm van een langhe rosso of zo nodig. En die hebben het, althans naar onze smaak, net niet…

Daarna rest me het bezoek aan Ezio Cerutti. Ik heb mijn  vertraging aangekondigd, dat is gelukkig geen probleem. Zelf heb ik inmiddels wel zin om naar mijn vakantiehonk terug te gaan en even te relaxen. Ezio maakt alleen wijn van muskaat-druiven. En de nieuwsgierigheid om hier het fijne van te weten wordt verdrongen door de gedachte aan het zwembadje bij het hotel en een lekker glas koele witte wijn. Dobbiamo andare avanti…. Je moet nog even volhouden.
Bij de località aangekomen kan ik het domein niet vinden. Volgens de navigatie is mijn bestemming bereikt als ik boven op een verlaten heuveltop sta… Ik moet al langs het huis zijn gereden. Ik rijd nog een rondje en mis het weer. Ik bel bijna geïrriteerd de wijnboer op. Dat ik het niet kan vinden kan toch niet aan mezelf liggen, maar moet haast door de onmogelijke ligging van het huis komen…. Dove sei? maar dan ben je er bijna, rijd nog een rondje, dan ga ik buiten staan.
Hij ziet mijn oververhitte gezicht, moet lachen en gebiedt me eerst even in de schaduw onder de boom te gaan zitten en wat koel water te drinken. Zijn vriendelijke oprechte belangstelling stelt me op mijn gemak. Al snel zijn we druk in gesprek. Ik vraag hem waarom er hier alleen maar moscato wordt geteeld. Hij kijkt me vragend aan: de Romeinen deden dat al. De moscato van hier schijnt het meest aromatisch te zijn. Er zit veel kalk in de bodem… Het klimaat is mild. Kom ik laat je even de wijngaard zien, die is hier achter je. Tussen de wijnranken groeit van alles, als je goed kijkt zie je steeds andere kruiden en bloemen en het is een va et vient van bijen en insecten. Met je blote benen erdoorheen lopen is niet aantrekkelijk. Ezio vraagt of ik de wijnen wil proeven. Molto volentieri.

Hij maakt er vier. Een frizzante naturale, een moscato passito en twee droge moscati waarvan wij die zonder toegevoegde sulfieten hebben gekozen. Zo fris en zuiver als deze is. Verkwikkend en aromatisch. Ezio is van de generatie van Beppe Rinaldi. Ze waren bevriend. Ze staan voor authentiek natuurlijk werken. Niet biodynamisch, ook niet per se zonder sulfiet, maar zo natuurlijk mogelijk. Hij informeert naar mijn programma en vraagt me of ik een écht mooie barbaresco wil proeven. Ja dat wil ik wel. Het is hier in de buurt je kunt er zo langsrijden. Ik kijk op mijn horloge, het is zeven uur. Het is nog een uurtje naar het hotel. Morgen ga ik naar Monferrato. Dat is de andere kant op. Ondertussen hoor ik hem onderhandelen: ja ik weet dat je geen wijn te koop hebt, maar gewoon om je wijnen te laten proeven, en misschien heb je nog 12 of 24 flessen of zo. Goed dan. Wanneer? Morgen om 11.00 ?  Van Ezio krijg ik, naast een routebeschrijving naar Paolo, een half flesje moscato vin jaune mee. Hij is fan van Ganevat wiens werkwijze hem inspireert.

Ik heb om 20.00 een tafeltje in Osteria Veglio in Annunziata en ben er precies op tijd. Hier zitten meer vakantiegasten, zowel Italiaanse als van elders. Er heerst een ontspannen sfeer en het eten is er goed. Ondertussen probeer ik contact te maken met Paolo Veglio, de Barbaresco boer. Hij is heel vriendelijk maar heeft geen wijn en ook geen tijd. Uiteindelijk stelt hij zaterdag rond het middaguur voor, als ik het geen probleem vind de lunch over te slaan. Non c’e problema signore.

Vrijdag verkas ik naar Vignale Monferrato. Halverwege de wijngaarden en het strand. Bij Tenuta Migliavacca van Francesco Brezza. Sinds 1972 Demeter gecertificeerd en daarmee naar mijn weten de eerste Italiaanse wijnproducent en ik denk ook de eerste Europese. De vader van Francesco heeft in samenwerking met de universiteit van Milaan indertijd de methode in praktijk gebracht en onderzocht. Hiervoor moest er wel polycultuur zijn. Francesco heeft die gedachte in ere gehouden. Naast wijn verbouwt hij graan en kruiden en houdt hij koeien.

In de loop der tijd hebben vader en zoon hun kennis en ervaring met biodynamie met vele collega’s gedeeld. Het zijn desondanks geen herenboeren geworden. Integendeel. Het zijn mensen van het land. Francesco laat me trots de boerderij zien. We groeten eerst de koeien. Daarna laat hij het net geoogste graan zien, en legt uit dat een gedeelte van het kaf weer voor de koeien is. In de wijngaard gaan we naar een perceel nieuwe aanplant trebbiano. Door de kale grond is de samenstelling van de bodem goed te zien: klei met aders witte en rode kalk. De jonge planten staan fier, met de apex recht omhoog.

Maar ook hier heeft de warmte toegeslagen. Hij laat me scheuren in de aarde zien. Normaal gebeurt dat pas na de oogst, daarna ploegen ze, en het jaar daarop is de grond weer egaal. Nu barst de grond open waardoor er kostbaar water verdampt en de temperatuur van de bodem stijgt. Hij laat me het verschil voelen. Ik vraag hem wat hij gaat doen? Tsja, ik weet het nog niet, we hebben nu een paar stukken geploegd om de aarde te sluiten. We moeten de resultaten afwachten.

We lopen verder en kijken uit over de Po, de rijstvelden en het veld met gedorst graan. Dan worden we door Monica zijn vrouw, geroepen. Ze heeft risotto gemaakt, en die mag geen minuut te lang wachten. Het is heerlijk. De rijst nog stevig, doortrokken met de smaak van kalfsbouillon. Uitje erbij, hoe simpel kan het zijn. Ik vraag of we de nieuwe moscato (van Ezio) en slarina (van Maurizio Cascina Val Liberata) hier mogen brengen zodat de vrachtauto maar op een adres hoeft te laden. Certo. Maurizio ken ik inmiddels goed. Hij belt me vrijwel wekelijks voor advies.

We proeven de wijnen aan tafel: grignolino, barbera en freisa. Allemaal op grote oude vaten van Sloveens eikenhout gemaakt en gerijpt. Elke spannende wijn kan terroir, jaar en hand van de maker laten zien, deze smaken ook naar het graan en de kruiden en ook een beetje naar de koeien. Binnen de biodynamie is het creëren van een entiteit als boerenbedrijf de sleutel naar het ontwikkelen van eigen identiteit. Het hebben van een eigen karakter staat boven het streven naar perfectie, omdat karakter dan vaak wordt ingeboet. Daarom vinden wij artisinaal gemaakte biodynamische wijnen vaak spannender, boeiender.  We sluiten af met een masterclass grignolino 2018, 2017 en 2010. Dé druif van Monferrato.

Francesco belt Maurizio dat ik eraan kom. Mobiele telefoon en internet, en dus de navigatie, doen het daar in de buurt niet. We spreken af op de marktplaats. Deirdre is Ierse, Maurizio Italiaans. Ze werkten beide in Londen en hadden het 16^e eeuwse landhuis hier voor de vakantie. Maar zo’n oud huis vraagt aandacht en verzorging. Elke keer als we hier kwamen was er iets stuk . We hadden het idee dat we moesten kiezen tussen Londen en Val Liberata. En zo geschiedde. Inmiddels is er 3 hectare wijngaard, en er is potentieel voor meer. Maurizio en Deirdre zijn debuttanti met brains. Ze zijn gevallen voor de slarina-druif welke ze biodynamisch en natuurlijk verbouwen. Honderd jaar vergeten maar weer ontdekt door een professor in Turijn. De druif lijkt goed bestand tegen de klimaatverandering. Er zijn op dit moment drie producenten in Italië, (in Piëmonte), die deze hebben aangeplant. Ze mogen gebruik maken van de kelder van Iuli en eerst stond Stefano Belloti hen bij met raad en daad en nu Francesco Brezza.

De wijnstokken zijn jong en missen misschien wat diepgang. Maar het zorgvuldige werken: de keuze voor het karakter van deze druif: elegant, robuust en Piemontees kruidig; de onderstok; aanplant op een steile helling achter het huis, omgeven door bos; houten palen en riet om op te binden om de stok te leiden; respect voor biodiversiteit; de grond helpen de natuurlijke compost te verteren de persoonlijke aandacht en vooral de wil om iets moois, origineels en verteerbaars te maken zijn in de wijn terug te vinden.

Ik ga rond zevenen weg, en heb eigenlijk afgesproken om bij het hotel (La Locanda degli Ultimi in Vignale Monferrato) de kelder door te proeven, het is een half uurtje rijden maar ik heb nog steeds geen internet of telefoonbereik en moet met de aanwijzingen van Maurizio mijn weg vinden. Ben om acht uur daar, moe en gaar… Silvio, de eigenaar is begripvol. Dan proeven we de wijnen toch morgenochtend? Hoe laat ? Direct na het ontbijt? Prima. Ik dineer op het dorpsplein waar de muggen me van het terras jagen. Op de kamer zijn gelukkig horren. Ik slaap goed. De planning voor de proeverij is heel letterlijk genomen. Direct nadat ik mijn  thee op heb komt Silvio met een krat wijn. Terwijl de andere hotelgasten jammetjes aan het kiezen zijn proef ik grignolino, nebbiolo en barbera. Ze vallen niet tegen.

Daarna ga ik naar Barbaresco, località Roccalini (bij Alba). Paolo wacht buiten al op me en begroet me allerhartelijkst. De wijngaarden, 45 hectare, zijn al 200 jaar in de familie. Maar bij ons mag iedereen kiezen wat voor werk hij of zij wil doen. Mijn vader was architect, maar ik wist op mijn 14^e al heel zeker dat ik wijn wilde maken. Ik ben zo veel mogelijk bevriende wijnboeren in de buurt gaan helpen om het vak te leren. Daarna oenologie gaan studeren en toen ik daar leerde dat het onmogelijk zou zijn om met druifeigen gist te werken, was het voor mij een uitdaging dat juist wel te doen. Ben op kleine schaal wijn gaan maken die vooral door de familie werd gedronken en gekeurd. Met en zonder oenologische hulpmiddelen, met en zonder gist, minder sulfiet… De familie heeft me in al mijn experimenten altijd gesteund. En collega wijnboeren, de interactie met hen is heel belangrijk. Vanochtend bijvoorbeeld heb ik Ezio nog geholpen met bottelen, dat vind ik gewoon leuk. En wat JF Ganevat doet vind ik geweldig. In 2011 heb ik zijn speciale égrappage geprobeerd. De familie was blij dat de oogst binnen was, maar ik had nog een verrassing voor ze in petto. Een gedeelte moest druif voor druif van de tros worden geknipt en in een vat worden gedaan. Grappe entière zonder steeltjes… Ze moesten nog even wachten met feesten… Ik moest lachen. Ik zie Ganevat nog voor me toen hij deze methode omschreef: de credit agricole is er niet blij mee, zo veel arbeid gaat erin zitten. Maar je krijgt wel een hele fijne wijn.

We proeven 2017 langhe nebbiolo. Mijn neus detecteert: zuiver, fijn mineraal. De smaak is in overeenstemming, elegant, vol, en dan grijpt de wijn je opeens. De elegantie van de nebbiolo, de mineraliteit en ik proef licht. Hoe kun je dat nou verwoorden. Silex of kalk in de kleibodem? Nee. De spoorwegen hebben hier bodemonderzoek gedaan en we zitten op 65 meter Saint Agathe klei: marne grise. In Treiso en Neive hebben ze zand. We hebben hier alleen maar klei. En dat vertraagt in zekere zin de rijping op een positieve manier. Hoogte? 250 meter.

Dan proeven we 2015 Barbaresco. Onsteeld, 60 dagen schilinweking, twee jaar in groot hout, en een jaar rijping op fles. Meer fruit, meer kruiden. Rond en vol, maar ook meer mineraliteit en kracht. Maar zo elegant, zonder imponerend te zijn. Riserva 2013. Twee jaar groot hout, twee jaar fles: fijn, rokerig, mineraal, zijdezacht, drinkbaar, elegant, hout minimaal aanwezig, de mineraliteit en strelende structuur maximaal. Ik ben even stil. Solo nebbiolo. Dezelfde bodem, dezelfde wijnmaker, dezelfde druif. Het blijft zo interessant, want ik zie het aan de mensen die het proeven dat de emotie die de drie wijnen geven zo crescendo is, terwijl de parameters vrijwel gelijk zijn. Oké leeftijd stokken, opvoeding en rijping verschillen. Maar het signatuur van de wijn, de kern, blijft gelijk, het is Roccalini. Ik ben slechts de vertaler van deze wijngaard, nebbiolo het instrument.

Nu naar Piemonte beach, ik zal er pas rond vier uur zijn. Ik rijd via Alba, Barolo en vrijwel langs mijn hotel in Annunziata. Het is helder weer mijn omweg  geeft een visuele samenvatting van mijn reis.  Non e mica male. Wat zijn die wijngaarden hier toch mooi! En dan is het pas zomer… In de herfst zijn ze nog mooier…